Danas

MONOGRAFIJA NAŠOJ LEGENDARNOJ GLUMICI I KULTURI SEĆANJA

Memento na Rahelu Ferari, svedočanstvo jednog vremena i jednog naroda

„Radim sve što stignem. Nema posla na kojem ne bih htela da se ogledam. Naučila sam da radim. Čitavog života sam radila i ništa mi nije teško. Krivo mi je što ne umem i cipele da pravim. Sigurno bih i to radila“, govorila je legendarna glumica Rosa Rahel Frojnd...

Koja će u vreme Drugog svetskog rata i Gestapoa postati Marija Stojković, ali će uvek, i zauvek, nositi umetničko ime Rahela Ferari, i ostati uzor i mera umetnosti glume i generacijama koje dolaze. Istorijski osvrt na njen uzbudljiv život, kako je svoju monografiju „Rahela“ nazvao autor Radovan Sremac, istaknuti arheolog i hroničar, predstavljen je preksinoć u Jevrejskoj opštini, a prisustvo brojnih poštovalaca glumice koja je veličanstveno obeležila ovdašnju filmsku i pozorišnu umetnost, njenog unuka i snahe, i nadahnuta sećanja njenih koleginica, Branke Petrić i Svetlane Cece Bojković, učinili su ovu promociju kulturnim događajem. Prema rečima autora, njegov rad na ovoj monografiji predstavlja prilog kulturi sećanja na Rosu Rahel Frojnd i njenu porodicu, jer je do danas u medijima i raznim tekstovima navođen niz netačnih podataka o njenom životu, počevši od imena, mesta rođenja, detinjstva, umetničkog imena pa sve do borbe da preživi Holokaust. – Zbog toga sam se trudio da saberem proverene podatke iz pouzdanih izvora i kazivanja njene porodice, i dugujem ogromnu zahvalnost Branki Stojković, snahi Rahele Ferari, koja mi je s velikom ljubavlju prema njoj i porodici Frojnd dala na uvid i publikovanje kompletnu porodičnu arhivu i memoarsku građu koju je Rahela lično sakupljala. Kako je istakao Sremac, monografiju „Rahela“ čine fotografije vezane za njen privatan život i karijeru, novinski članci i korespondencija koju je ona sačuvala, kao i nagrade koje je dobila, a u izboru fotografija odlučio se samo za one iz ličnog Rahelinog vlasništva, koje je ona pažljivo birala, sakupljala i pothranjivala u svoj monumentalni album, skromno naslovljen sa „Rahela Ferari“. – Ova izuzetna građa do sada nije publikovana, i predstavlja dragocen izvor za izučavanje života i umetničkog rada jedne od naših najznamenitijih glumica. Ipak, budući da su njena umetnost i karijera gotovo potpuno poznati, u ovoj knjizi akcenat je stavljen na Rahelin privatan životu istorijat njene porodice, njenu sudbinu i sudbinu njenih bližnjih u toku Holokausta. Prema autentičnoj arhivi, porodica Frojnd potiče iz Bačke Palanke, pripada levitskim porodicama, o čemu svedoče simboli na njihovim nadgrobnim spomenicima. Leviti su pripadnici Levijevog plemena, jednog od dvanaest izraelskih plemena, a njihova istorija u Bačkoj Palanci može se pratiti od 1771. kada su se ovde naselili prvi Jevreji. Rosa Rahel Frojnd je rođena 27. avgusta 1911, ali njeno mesto rođenja ostaje nedoumica. Ipak, u porodičnoj arhivi njenih naslednika, kako je naveo autor, čuva se cedulja na kojoj je Rahela zapisala podatke o svojoj porodici, i tu je za svoje mesto rođenja navela Zemun. Njeni roditelji, otac Bela Frojnd koji je bio poznati krojač i majka Emilija Emi Lajner, venčali su se 1901, a pored Rose Rahele imali su i ćerke Johanu, Juli, Etel, i sinove Jakoba, Emila Milana i Emanuela. U knjizi saznajemo da je Rahela detinjstvo provela između Zemuna i Bačke Palanke, a prve dodire sa pozorišnom umetnošću imala je u zemunskom hotelu „Central“. U Novom Sadu, koji je postao njen grad, završila je srednju i građansku školu, a sa novosadskim pozorištem je povezao brat od ujaka, Lajoš Lajner, koji je tu radio kao rekviziter… Nekako u isto vreme, kako je naveo Sremac, kada je sa umetničke scene nestala operska pevačica i glumica, Jevrejka Ivona Ferari, pojavljuje se glumica Jevrejka Rahela Ferari. Glumačku karijeru je započela sa 19 godina, 1930, kada je postala član Srpskog narodnog pozorišta, a 1932.i član Udruženja glumaca. Tokom 1940. Rahela je prešla u Umetničko pozorište u Beogradu, i tu je igrala do samog početka Drugog svetskog rata… Sve vreme rata krila se od gestapoa i pokušavala da sakrije identitet – do septembra 1942. promenila je devet adresa (u ulicama Čika Ljubina, Vasina, Grahovska, Sinđelićeva…) A onda je zahvaljujući prijateljici iz Zemuna uspela da dođe do tamošnjeg rimokatoličkog župnika koji je, nakon što mu je plaćeno za ovu uslugu, prihvatio da joj pomogne. Župnik Pavle Matica izdao je novembra 1942. lažnu krštenicu za Rahelu i njene roditelje, a januara 1943. u hramu Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu verozakonski je prešla u pravoslavlje, i uzela ime Marija. Ovo joj je omogućilo ne samo da promeni jevrejski identitet, nego i da se nedelju dana kasnije, u istom hramu, venča sa glumcem Aleksandrom Stojkovićem. Tako je Rosa Frojnd – Rahela Ferari, zvanično postala Marija Stojković, sa svojim suprugom provela je čitav život, i izrodila sinove Darka i Sašu… Penzionisala se kao redovni član Jugoslovenskog dramskog pozorišta 1973, a preminula je 12. februara 1994. Igrala je skoro do poslednjeg daha – kultni film „Tango argentino“ snimala je 1992, a „Kaži zašto me ostavi“ i „Bolje od bekstva“ 1993. Nezaboravne likove koji su ušli u antologiju umetnosti glume ostvarila je u filmovima i serijama: „Daleko je sunce“, „Mati“, „Skupljači perja“, „Grlom u jagode“, „Nacionalna klasa“, „Davitelj protiv davitelja“, „Sivi dom“, „Balkan ekspres“, „Metla bez drške“…, kao i u oko 200 uloga koje je odigrala u pozorištu. Kao i mnoge jevrejske porodice, kako su navele Branka Petrić i Svetlana Ceca Bojković, i članovi šire i uže porodice Rahele Ferari, kao i ona sama, doživeli su tragično vreme Drugog svetskog rata, najsvirepije u istoriji jevrejskog naroda. Ali Rahela je uprkos toj težini ostala puna radosti i ljubavi…