Vreme

ARHEOLOGIJA - SKELANE, LEVA OBALA DRINE

Selo koje je bilo sedište rimskog municipijuma

Da je Skelane, selo od 800 duša, u rimsko doba bilo sedište gradske uprave, govore čudesni podni mozaici i niz drugih vrednosti. Očekuje se da će tek naredna istraživanja otkriti pravi značaj ovog područja.

Skelani su danas selo u opštini Srebrenica, na levoj obali Drine, u srednjem Podrinju, u kojem, prema poslednjem popisu stanovništva, živi nešto više od 800 duša. Međutim, pre oko 2.000 godina ovde je bilo sedište rimskog municipijuma, što govori o njegovoj tadašnjoj moći i raskoši. U predrimskom periodu, teritoriju Skelana naseljavalo je ilirsko pleme Dindara, koje su Rimljani svojim dolaskom polako romanizovali. Na osnovu arheoloških istraživanja i epigrafskih natpisa, zna se da je u Skelanima bilo sedište Municipium-a Malevsiatium-a. Status municipijuma dobija između 69. i 79. godine pod carem Vespazijanom iz dinastije Flavijevaca. Važno je istaći kako je ovaj grad bio važan trgovački i administrativni centar u provinciji Dalmaciji. Municipij je u antici označavao zajednicu ili grad uključen u rimsku državu. Nastajao je tako što se postojeće nerimsko naselje stavljalo pod rimsku vlast, kao što je to ovde bio slučaj. Imao je vlastitu samoupravu, njegovi stanovnici bili su u obavezi da plaćaju porez i da služe u vojsci. Međutim, nisu smeli da učestvuju u političkom životu, već su smatrani rimskim građanima bez prava glasa i nisu smeli da kuju novac. Prostorna teritorija municipijuma Malvezacijuma nije se odnosila samo na područje današnjih Skelana, već se pružala sa obeju strana Drine, od Požege i Užica na desnoj obali, Skelana i Srebrenice na levoj obali, dok je na jugu obuhvatala prostor Višegrada sve do Rudog. Zahvaljujući brojnim kamenim spomenicima (nadgrobnim) sa natpisima pronađenim u Skelanima, zna se ime grada i njegovih službenika. Pronađen je natpis koji spominje gradsko veće i gradsku većnicu, a koji govori u prilog tome da se baš u Skelanima nalazi upravni centar municipijuma. Značaj ovog mesta ogleda se u tome što je u antičko doba put doline Drine povezivao Sirmijum sa rudnicima olova i srebra na Drini. Jedan priključni put dolinom Saske reke povezivao je sa centrom rudarstva u Domaviji. Podrinjska komunikacija nastavljala se i na jugu, od Skelana prema Višegradu i dalje ka Saloni, odnosno Jadranskom moru. Iz ovoga je i jasno zašto je srebrenički kraj uz Drinu bio među najnaseljenijima u antici. Čitavo područje Skelana, odlukom Narodne skupštine Republike Srpske 2009. godine, proglašeno je za kulturno dobro od izuzetnog značaja i nalazi se na listi Nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine. Zaštićena je površina od ukupno 280.908 m2. U Skelanima su za posetioce vidljivi ostaci antičke vile (villa urbana) ukrašene izvanrednim podnim mozaicima, koji govore o njenom značaju i ekonomskom statusu vlasnika. Vila je iz kasnog 3. i ranog 4. veka, a nalazi se na lokalitetu Zadružni dom. Dosadašnja istraživanja pokazala su da je građevina pripadala imućnom meštaninu. Antička vila, koja je danas natkrivena, stradala je u požaru verovatno tokom najezde varvara u 4. veku. Ispod vile nalaze se ostaci starijih građevina koje datiraju od 1. do 3. veka. Iako njihova funkcija nije potvrđena, arheolozi pretpostavljaju da je reč o građevinama stambenog karaktera. U vili je dokumentovano 11 prostorija, od kojih su dve sa apsidom, ulaznim hodnikom i unutrašnjim dvorištem sa peristilom. Imala je podno i zidno grejanje. Površinu podova od 140 m2 prekrivali su raskošni mozaici geometrijskih, vegetabilnih i fi guralnih motiva, koji su prekrivali podove peristila, dvorišta i prostorije uz njih. Ostale površine vile prekrivene su malterom, dok su zidovi fresko-oslikani. Posebno se ističe najlepše i najkompleksnije izvedeni mozaik sa glavom Gorgone Meduze, koji je zauzimao najveću prostoriju – smatra se da je bila deo privatnih odaja vlasnika vile. Predstava Meduze sa krupnim očima, kosom od zmija i krilima, u helenističkom i rimskom svetu imala je apotropejsko značenje – da “otera zlo” za domaćine i goste vile. Meduza je u antičkom svetu bila jedan od omiljenih prikaza i često upotrebljavanih. Prema grčkoj mitologiji, boginja Atina se naljutila i pretvorila Meduzu u odvratno čudovište – Gorgonu zbog njene veze sa Posejdonom, bogom mora. Imala je moć da svojim pogledom pretvori sve one koji je pogledaju u kamen. Ona je bila jedina Gorgona koja je smrtna, pa je zato njen ubica, Persej, mogao da je ubije, tako što je gledao njen odraz u štitu, a ne direktno u nju. Odsekao joj je glavu i kao takva mogla je i dalje da skamenjuje onoga ko je pogleda. Na osnovu ovoga se razvila simbolika da Meduzina glava štiti onoga ko je nosi, a u ovom slučaju, onoga ko živi u vili…